Grime'ın Mezarları: Neolitik Bir Çakmaktaşı Madeni
Norfolk, İngiltere'deki Thetford Ormanı'nın ortasında yer alan ve ay yüzeyine benzeyen tuhaf bir görünüme sahip bu yer Birinci Dünya Savaşı'nda havan toplarının Normandy ve Somme'da yol açtığı kraterlere çok benziyor. Ancak Norfolk'taki bu kraterler daha değişik kökenlere sahip ve isimleri öyle olsa da aslında mezar değiller. Grime'ın Mezarları aslında en aşağı 4,500 senelik Neolitik Çağ'dan kalma büyük bir çakmaktaşı madeni kompleksi.
Neolitik Çağ'da çakmaktaşı (kuvarsın sert, mineralize bir formu) jilet keskinliğinde kenarlara sahip ince parçalara ayrılabilmesi ve bu parçaların silah ve alet yapımında kullanılması bakımından oldukça aranan ve çok değerli bir doğal kaynaktı. Bu nedenle insanlar metali işleyerek alet yapımına geçtikten sonra bile çakmaktaşı sonraki uzun yüzyıllar boyunca kullanımda kaldı.
Grime'ın Mezarları'nın bulunduğu yerde yeraltındaki çakmaktaşı tabakalarına kadar uzanan, doğal tebeşire kazılmış halde dört yüzün üzerinde dikey şaft bulunuyor. Bu şaftlardan en büyükleri 14 metre derinliğinde ve yüzeyde 12 metre uzanıyorlar. Neolitik madencilerin kazma için geyik boynuzları ve tahtadan kürekler kullandıkları düşünüldüğünde bu boyutlar oldukça etkileyici.
Çukurların dibinden dışarıya uzanan yanal geçitler çakmaktaşı tabakaları boyunca devam ederek olabildiğinde fazla çakmaktaşı çıkarılmasını sağlıyor. Bu geçitler bitişik şaftlarla bağlanarak bir tüneller ağı oluşturuyorlar. Eski çağlarda her sene bir ya da iki yeni şaft takılır ve eskileri önceki çıkarılan şaftlar için kazılan yerlere konulurmuş. Geniş çukurlar günışığıyla aydınlatılıyormuş ancak yatay koridorlarda ışık tebeşir duvarların oyulup içlerinin hayvan yağı ya da sıvı yağ ile doldurulmasıyla elde edilen ve yüzen fitilleri olan lambalardan sağlanıyormuş.
Dehlizlerin çatılarında hala kurum izleri görebilmek mümkün. Orta derinlikteki bir şaftın 10,000 cilalı balta yapımında kullanılabilecek 60 ton kadar çakmaktaşı nodulü çıkartabildiği tahmin ediliyor. Bölge üzerine yapılan bir ekstrapolasyon Grime'ın Mezarları'nın kayıtlara geçen 433 şaftından 16-18,000 ton arası çakmaktaşı çıkarabildiğini hesaplıyor. Neolitik çakmaktaşı madencilerini işlerinin başında, kırmızı geyik boynuzlarından yapılma kazmalarla maden şaftının alt bölümünde yer alan dehlizlerden çakmaktaşı çıkarırken gösteren bir resim. Çakmaktaşı sonrasında ise yüzeye çıkarılıyormuş.
Grime'ın Mezarları'ndaki Orta Bronz Çağı'na ait bir yerleşkeyi gösteren resim. Temel gelir kaynağı tarım ve hayvancılıkmış. Grime'ın Mezarları'ndaki çakmaktaşı madenciliğinin Kelt rahiplerinin Stonehenge ve Avebury'e anıtlar dikmesiyle aynı tarihlerde başladığı düşünülüyor. Bu dönemlerde ticari ağlar oldukça yaygındı ve Neolitik madencilerin diğer topluluklarla çakmaktaşı ticareti yaptıkları sanılıyor. Grime'ın Mezarları'nda madencilik yaklaşık olarak M.Ö. 1400 yılına kadar devam etmiş. Bu sonraki dönemde ise çukurların derinlikleri azalmış ve yeraltı dehlizleri kaybolmuş. Bronzdan yapılma eşyalar daha yaygınlaşınca ve statü göstergesi haline gelince çakmaktaşını gölgede bırakmışlar. Talebin azlığı netice olarak bu madenlerin kapanmasına sebebiyet vermiş.
Madenlerin terk edilmesinden sonra bölgedeki uygarlıklar şaftları çöp atma yerleri olarak kullanmaya başlamışlar. Bu atık yerlerinde yapılan kazılar tarih öncesi dönemlere ait metal işleri, çömlekler, tekstil, deri işleri, ahşap işleri ve çeşitli hayvanların kemikleri gibi değerli eşya ve materyallerin bulunmasını sağlamış.
Demir Çağı sırasında bazı şaftlar mezar yerleri olarak kullanılmış. Günümüzde ise Grime'ın Mezarları dünya üzerinde hayatta kalmayı başaran birkaç Neolitik Çağ çakmaktaşı madeninden biri. Şimdilerde İngiltere Miras Vakfı tarafından korunmakta ve bölge halka açık durumda. Çukurlardan birine 9 metrelik bir merdiven yardımıyla inilerek buna bağlı olan dehlizler keşfedilebiliyor.
